Veranderkunde: Deep democracy inzetten bij weerstand
Hoewel het bijna 10 jaar geleden is dat het boek “Deep Democracy” van Jitske Kramer (2015) verscheen, en ruim 30 jaar nadat de term geïntroduceerd werd, is de onderstroom nog steeds de grootste uitdaging binnen de veranderkunde. Niet alles kan of mág gezegd worden. Niet alle meningen worden gevraagd of gehoord. Angst of aannames worden dan tegenstellingen. Als tegenstellingen blijven zwemmen als vissen in het water, krijg je gegarandeerd te maken met (verschillende vormen van) weerstand. We duiken de theorie van veranderkunde in: Hoe kan Deep Democracy als methode helpen om weerstand bij verandering bespreekbaar te maken?
Wat is Deep Democracy?
Deep Democracy wordt binnen de veranderkunde zowel een filosofie, theorie als methode genoemd. Het is als je het mij vraagt een manier van gespreksvoering en besluitvorming waarbij de wijsheid van de minderheid wordt meegenomen in het (meerderheids)besluit. Zodat ‘dat wat gezegd moet worden, gezegd kan worden’. Deze gesprekstechniek biedt ruimte voor emotie, zodat het besluit recht doet aan de verschillende gevoelens en standpunten van de betrokkenen. Deep Democracy verwijst vaak ook naar de Lewis-methode van inclusieve besluitvorming, die op hetzelfde neerkomt.
Het zichtbare deel van de ijsberg is het groepsbewustzijn: dat wat iedereen weet. Deep Democracy gaat over alle invalshoeken én het bewust zoeken naar alternatieven. We zijn vaak geneigd om bevestiging te zoeken, standpunten te herhalen of elkaar aan te vullen om de verbinding te maken. Maar wat is het alternatief? En welke wijsheid schuilt daarin?
Dat wat onder de waterlijn ligt, is het groepsonbewuste. Het zijn de dingen die niet iedereen weet, omdat ze (nog) niet uitgesproken zijn of nog niet met íedereen zijn gedeeld. Soms worden ze ook niet gedeeld, omdat er simpelweg niet naar gevraagd wordt. Maar als één persoon twijfels heeft, hebben ongetwijfeld meer mensen die gedachtes gehad. Die twijfels of weerstand kunnen impliciet ook geuit worden in (sabotage)gedrag, zoals grapjes, smoesjes, roddels, uitstelgedrag of zelfs stakingen.
Hoe duik je in de onderstroom?
Deep Democracy faciliteert een veilige gesprekssetting om afwijkende meningen of gedragingen te kunnen bespreken, en te ontdekken welke waardevolle informatie daarin schuilt om gezamenlijk een beter besluit te kunnen nemen. De werkvorm dwingt je ook om tussentijds een standpunt in te nemen door te stemmen, en helpt zo de groep om te ontdekken wat de minderheid nodig heeft, om zich bij de meerderheid te kunnen en willen voegen. Vanuit de veranderkunde zijn er verschillende gesprekstechnieken en interventies mogelijk om deze ‘vissen van informatie’ boven water te krijgen:
- Denk bijvoorbeeld aan de interventie ‘weerbericht’: een neutrale samenvatting van dat wat er in de groep gebeurt, zonder oordelen of aannames. Welk gedrag herhaald wordt en wat opvalt. Het weerbericht is een interventie in gesprek door neutraal het gesprek te spiegelen om het groepsbewustzijn te vergroten en urgentie te creëren om het werkelijke gesprek niet te vermijden. Bijvoorbeeld: “Als het gesprek gaat over de nieuwe functieverdeling, wordt het onrustig. Mensen staan op voor een plaspauze of brengen nieuwe onderwerpen in om het onderwerp uit te stellen.”
- Een ander voorbeeld van een gesprekstechniek is het vergroten van verschillen door te polariseren. Als je verschillen expliciet maakt, en in twee kampen bespreekt, kunnen gesprekspartners van rol wisselen om de verschillen te ervaren of de uitersten beter te begrijpen en te relativeren. Dat wat onder de waterlijn verborgen ligt, wordt dan bespreekbaar.
Met Deep Democracy speel je zelf ‘advocaat van de duivel’, voordat deze in de vorm van weerstand écht tot leven komt.
Het bespreekbaar maken van weerstand, tegendraadse gedragingen en de onderstroom gaat in wezen niet alleen over het opheffen van barrières voor verandering: het gaat vooral over aandacht voor de weerstand en het bijbehorende gevoel. Door in de onderstroom te duiken geef je de tegenstand een gezicht en een verhaal. Met Deep Democracy als manier voor gespreksvoering vraag je iemand om zelf de weerstand onder woorden te brengen. Als je dat zelf moet verwoorden en uitleggen, leer je zelf ook beter te begrijpen wat eigen de kern is van wat je dwars zit. Het helpt om afstand te nemen, alvorens je de verantwoordelijk aan kunt om zelf mogelijke oplossingen te bedenken. Het water lijkt een hard oppervlak, maar door erin te springen komt het in beweging.
Wil je nog dieper de materie in duiken?
Het boek Deep Democracy van Jitske Kramer (2015) is nog steeds actueel leesvoer en gaat op alle stappen van de Lewis-methode dieper in. Het biedt houvast voor trainers en facilitators. Een aanrader voor aan het zwembad, liefst naast de duikplank om te zien wie gaat springen en welke twijfel of weerstand daarbij komt kijken.
